طراحی لی اوت کارخانه و انواع روش های چیدمان کارخانه

طراحی لی ‌اوت کارخانه و یا چیدمان کارخانه یکی از جنبه‌های کلیدی در مدیریت تولید و بهره‌وری صنعتی است که به برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی نحوه قرارگیری تجهیزات، انتقال مواد و تخصیص فضاهای مختلف می‌پردازد. این فرآیند به منظور بهینه‌سازی جریان کار و کاهش هزینه‌ها انجام می‌شود. اما چرا طراحی لی‌اوت کارخانه اهمیت دارد و چگونه می‌توان با انتخاب چیدمان مناسب، کارایی و عملکرد یک واحد تولیدی را بهبود بخشید؟

طراحی لی اوت کارخانه چیست؟

طراحی لی‌اوت یا طراحی چیدمان کارخانه به فرایند برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی نحوه قرارگیری تجهیزات تولید، تجهیزات انتقال مواد، تجهیزات جانبی و کمکی، فضاها، زمین و ساختمان‌ها در یک کارخانه اطلاق می‌شود. هدف از این طراحی، انجام عملیات تولید به صورت اقتصادی و با کارایی بالا است. این فرایند شامل مراحل مختلفی مانند جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات اولیه، طراحی فرایند تولید، تعیین جریان مواد، انتخاب و قراردهی تجهیزات و تخصیص فضاهای مورد نیاز برای فعالیت‌های مختلف است.  به طور کلی، طراحی لی‌اوت کارخانه به دنبال بهینه‌سازی جریان کار، کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و بهبود ایمنی و کیفیت در محیط تولید است.

مراحل طراحی لی اوت کارخانه

مراحل انجام طراحی لی‌اوت کارخانه عبارت‌اند از:

• جمع‌آوری اطلاعات اولیه: شامل اطلاعات مربوط به محصولات، فرآیندهای تولید، حجم تولید، تجهیزات و فضای موجود.
• تحلیل اطلاعات اولیه: بررسی و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده برای شناسایی نیازها و محدودیت‌ها.
• طراحی فرایند تولید: تعریف دقیق مراحل و توالی فرآیندهای تولید.
• طراحی الگوی جریان مواد: تعیین بهترین مسیرهای حرکت مواد بین مراحل مختلف تولید.
• بررسی طرح کلی انتقال مواد: تحلیل روش‌های انتقال مواد برای بهینه‌سازی زمان و هزینه.
• محاسبه تجهیزات مورد نیاز: تعیین نوع و تعداد تجهیزات تولیدی و کمکی مورد نیاز.
• طرح ایستگاه‌های کار: تعیین محل دقیق هر ایستگاه کاری و نحوه ارتباط آنها.
• انتخاب تجهیزات انتقال مواد: تعیین نوع تجهیزات انتقال مواد مانند نوار نقاله، لیفتراک و …
• بررسی رابطه فعالیت‌ها: تحلیل و بهبود روابط بین فعالیت‌های مختلف برای کاهش زمان و هزینه.
• طراحی فعالیت‌های خدماتی و کمک تولیدی: برنامه‌ریزی فضاها و تجهیزات مورد نیاز برای فعالیت‌های خدماتی.
• تعیین فضای مورد نیاز: محاسبه فضای لازم برای هر فعالیت و تجهیزات.
• بررسی نوع ساختمان: انتخاب نوع و ساختار ساختمان متناسب با نیازهای تولید.
• تهیه طرح اصلی کارخانه: ایجاد نقشه کلی کارخانه با در نظر گرفتن تمامی جزئیات.
• پیاده کردن طرح: اجرای طرح و نصب تجهیزات و ماشین‌آلات در محل‌های تعیین شده.

نکات مهم در طراحی چیدمان و لی اوت کارخانه

نکات مهم در طراحی چیدمان کارخانه عبارت‌اند از:

1. کارایی جریان مواد: طراحی مسیرهای بهینه برای حرکت مواد بین ایستگاه‌های کاری، به‌منظور کاهش زمان و هزینه حمل‌ونقل و جلوگیری از تداخل‌ها.
2. انعطاف‌پذیری: چیدمان باید به گونه‌ای باشد که در صورت تغییر در فرآیندها، محصولات یا حجم تولید، به راحتی قابل تطبیق و تغییر باشد.
3. استفاده بهینه از فضا: حداکثر استفاده از فضای موجود برای کاهش هزینه‌های ساخت و نگهداری، در عین حال حفظ فضای کافی برای حرکت کارکنان و تجهیزات.
4. ایمنی و ارگونومی: اطمینان از ایمنی کارکنان و راحتی در انجام کارها، با طراحی ایستگاه‌های کاری و مسیرهای حرکت مطابق با اصول ارگونومی.
5. یکپارچگی و هماهنگی: تنظیم و هماهنگی بین بخش‌های مختلف کارخانه به گونه‌ای که تمامی فرآیندها به صورت یکپارچه و هماهنگ انجام شوند و تداخل‌ها و مشکلات کاهش یابد.

انواع روش‌ها و سبک‌های طراحی لی اوت و چیدمان کارخانه

طراحی چیدمان کارخانه به سه روش مختلف انجام می‌شود که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

جانمایی بر حسب محصول (product layout)

طراحی چیدمان کارخانه بر حسب محصول، که به آن چیدمان خط تولید نیز گفته می‌شود، بر اساس جریان تولید محصول خاصی طراحی می‌شود. در این نوع چیدمان، تجهیزات و ایستگاه‌های کاری به صورت متوالی و بر اساس ترتیب مراحل تولید محصول قرار می‌گیرند. این نوع چیدمان برای تولید انبوه بسیار مناسب است.

مراحل و نکات مهم در طراحی چیدمان کارخانه بر حسب محصول عبارت‌اند از:

1. شناسایی مراحل تولید: تعیین دقیق مراحل و توالی فرآیندهای تولید محصول، از ورودی مواد اولیه تا خروجی محصول نهایی.
2. طراحی جریان مواد: ایجاد مسیری روان و مستقیم برای حرکت مواد از یک ایستگاه کاری به ایستگاه بعدی، به‌طوری‌که نیاز به جابجایی‌های پیچیده و طولانی نباشد.
3. استفاده از تجهیزات تخصصی: انتخاب و قراردهی تجهیزات و ماشین‌آلاتی که به‌طور خاص برای تولید محصول موردنظر طراحی شده‌اند.
4. کاهش زمان انتظار: طراحی چیدمان به گونه‌ای که زمان انتظار بین مراحل مختلف تولید به حداقل برسد، تا بهره‌وری و کارایی افزایش یابد.
5. تخصیص فضای مناسب: تخصیص فضای کافی برای هر مرحله از تولید، با در نظر گرفتن نیازهای مربوط به حمل و نقل مواد، ذخیره‌سازی و ایمنی.
6. تسهیل کنترل کیفیت: ایجاد ایستگاه‌های کنترل کیفیت در نقاط کلیدی خط تولید، به‌طوری‌که مشکلات کیفی در مراحل اولیه شناسایی و برطرف شوند.
7. هماهنگی و ارتباطات: تسهیل ارتباطات و هماهنگی بین کارکنان و بخش‌های مختلف تولید، به‌طوری‌که اطلاعات به‌سرعت و به‌طور مؤثر منتقل شود.

چیدمان بر حسب محصول معمولاً در صنایعی مانند خودروسازی، تولید لوازم خانگی و الکترونیک که تولید محصولات مشابه و در حجم بالا دارند، استفاده می‌شود.

مزایای چیدمان کارخانه بر حسب محصول

• کارایی بالا و کاهش زمان تولید: با بهینه‌سازی جریان مواد و تجهیزات، زمان تولید کاهش می‌یابد و بهره‌وری افزایش می‌یابد.
• سهولت مدیریت و نظارت: مدیریت و نظارت بر فرآیند تولید ساده‌تر است زیرا تمامی مراحل تولید در یک خط متوالی قرار دارند.
• کاهش زمان انتظار: کاهش زمان انتظار بین مراحل تولید به دلیل نزدیکی فیزیکی ایستگاه‌های کاری.
• کنترل کیفیت بهتر: امکان ایجاد ایستگاه‌های کنترل کیفیت در نقاط کلیدی خط تولید، که باعث شناسایی و رفع سریع مشکلات کیفی می‌شود.
• کاهش موجودی‌های در حال تولید: کاهش میزان مواد و قطعات نیمه‌تمام در خط تولید به دلیل جریان یکنواخت و پیوسته مواد.

معایب چیدمان کارخانه بر حسب محصول

• انعطاف‌پذیری کم: انعطاف‌پذیری کمتر در مواجهه با تغییرات در محصول، حجم تولید یا فرآیندهای تولید. تغییر در تولید یک محصول جدید ممکن است نیازمند تغییرات عمده در چیدمان باشد.
• هزینه‌های بالای اولیه: هزینه‌های بالای اولیه برای نصب و راه‌اندازی تجهیزات و ماشین‌آلات تخصصی که ممکن است برای تولید محصولات دیگر قابل استفاده نباشند.
• مشکلات در صورت توقف خط تولید: هرگونه توقف یا مشکل در یک بخش از خط تولید می‌تواند کل فرآیند را متوقف کند و باعث ایجاد تاخیرهای جدی شود.
• نیاز به تعمیر و نگهداری مداوم: نیاز به تعمیر و نگهداری مداوم تجهیزات برای جلوگیری از توقف خط تولید، که می‌تواند هزینه‌بر باشد.
• نیاز به برنامه‌ریزی دقیق: نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت موجودی‌ها برای جلوگیری از کمبود مواد و قطعات در خط تولید، که می‌تواند مشکلات لجستیکی ایجاد کند.
• این مزایا و معایب نشان می‌دهند که چیدمان کارخانه بر حسب محصول برای تولید انبوه و فرآیندهای تکراری بسیار مناسب است، اما در صورت نیاز به انعطاف‌پذیری بالا و تولید محصولات متنوع، ممکن است محدودیت‌هایی ایجاد کند.

جانمایی برحسب فرآیند (process layout)

در این نوع چیدمان، تجهیزات و ایستگاه‌های کاری بر اساس نوع فعالیت یا فرآیند گروه‌بندی می‌شوند، نه بر اساس ترتیب تولید یک محصول خاص. این چیدمان برای تولیدات متنوع و در حجم کم مناسب است، جایی که انعطاف‌پذیری و تطبیق‌پذیری با تغییرات محصولات اهمیت دارد.

مزایای چیدمان برحسب فرآیند

• انعطاف‌پذیری بالا: امکان تطبیق سریع با تغییرات در محصولات، حجم تولید و فرآیندهای تولید.
• استفاده بهینه از تجهیزات: امکان استفاده مشترک از تجهیزات برای تولید محصولات مختلف، که می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد.
• تخصصی بودن ایستگاه‌ها: کارکنان می‌توانند در فعالیت‌های تخصصی مهارت بیشتری کسب کنند، که منجر به افزایش کیفیت و بهره‌وری می‌شود.
• کاهش تأثیر خرابی‌ها: خرابی در یک ایستگاه کاری معمولاً تأثیر کمتری بر کل فرآیند تولید دارد، زیرا فرآیندها به صورت جداگانه انجام می‌شوند.

معایب چیدمان برحسب فرآیند

• زمان انتظار و جابجایی بیشتر: نیاز به جابجایی مواد و محصولات نیمه‌تمام بین ایستگاه‌های مختلف، که می‌تواند زمان و هزینه‌های حمل‌ونقل را افزایش دهد.
• مدیریت پیچیده‌تر: نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق‌تر برای هماهنگی بین فرآیندها و جلوگیری از تداخل‌ها و تاخیرها.
• فضای بیشتر: نیاز به فضای بیشتری برای جابجایی مواد و محصولات نیمه‌تمام و ذخیره‌سازی آن‌ها بین مراحل مختلف تولید.
• کنترل کیفیت پیچیده‌تر: نظارت و کنترل کیفیت در نقاط مختلف فرآیند تولید پیچیده‌تر و زمان‌برتر است.
• بهره‌وری کمتر: بهره‌وری ممکن است کمتر از چیدمان بر حسب محصول باشد، زیرا جریان کار به صورت پیوسته و یکنواخت نیست.

جانمایی بر حسب گروه یا جانمایی گروهی (cellular layout)

در این نوع چیدمان، تجهیزات و ایستگاه‌های کاری بر اساس گروه‌های محصولی که فرآیندهای مشابهی دارند، سازمان‌دهی می‌شوند. این نوع چیدمان معمولاً برای تولیدات متنوع و در حجم متوسط استفاده می‌شود.

مزایای جانمایی گروهی لی اوت کارخانه

• انعطاف‌پذیری نسبی: امکان تولید محصولات متنوع با فرآیندهای مشابه در یک گروه.
• کاهش زمان جابجایی: مواد و محصولات نیمه‌تمام کمتر بین گروه‌ها جابجا می‌شوند، که زمان و هزینه حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد.
• بهبود بهره‌وری: استفاده بهتر از تجهیزات و تخصص‌های موجود در گروه‌های تولیدی.

 معایب جانمایی گروهی لی اوت کارخانه

• مدیریت پیچیده‌تر: نیاز به مدیریت دقیق‌تر و هماهنگی بین گروه‌های مختلف.
• استفاده کمتر بهینه از فضا: ممکن است فضای بیشتری برای سازمان‌دهی گروه‌ها نسبت به چیدمان خطی مورد نیاز باشد.
• کنترل کیفیت پیچیده‌تر: کنترل کیفیت ممکن است در گروه‌های مختلف چالش‌برانگیزتر باشد.

جانمایی بر اساس موقعیت ثابت (fixed-position layout)

در این نوع چیدمان، محصول در یک موقعیت ثابت باقی می‌ماند و تجهیزات، ماشین‌آلات، و نیروی کار به سمت آن حرکت می‌کنند. این چیدمان برای تولیدات بزرگ و سنگین مانند کشتی‌سازی، هواپیماسازی یا ساخت و سازهای بزرگ استفاده می‌شود.

مزایا طراحی لی اوت کارخانه بر اساس موقعیت ثابت

• کاهش جابجایی محصول: جلوگیری از نیاز به جابجایی محصولات سنگین و حجیم، که می‌تواند زمان و هزینه حمل‌ونقل را کاهش دهد.
• انعطاف‌پذیری بالا: امکان سفارشی‌سازی و تغییرات آسان در محصول نهایی در حین تولید.
• تمرکز نیروی کار و تجهیزات: تمامی نیروی کار و تجهیزات در یک محل متمرکز می‌شوند که می‌تواند باعث افزایش هماهنگی و بهبود کارایی شود.

معایب طراحی لی اوت کارخانه بر اساس موقعیت ثابت

• استفاده ناکارآمد از فضا: نیاز به فضای بزرگ و گسترده برای جایگیری محصول و تجهیزات مرتبط.
• زمان انتظار بیشتر: ممکن است زمان انتظار برای تجهیزات و نیروی کار افزایش یابد، چون باید به محل محصول منتقل شوند.
• هزینه‌های بالاتر: ممکن است هزینه‌های بالاتری برای انتقال تجهیزات و نیروی کار به محل ثابت محصول وجود داشته باشد.

شرکت آرین مهد کاوش به عنوان یکی از پیشگامان در ارائه خدمات چیدمان کارخانه، با تجربه و تخصص گسترده در زمینه طراحی چیدمان کارخانه و اجرای لی ‌اوت فعالیت می‌کند. این شرکت با هدف بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و افزایش بهره‌وری، خدمات جامعی در زمینه برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی نحوه قرارگیری تجهیزات، انتقال مواد و تخصیص فضای مناسب به فعالیت‌های مختلف تولیدی ارائه می‌دهد.

** در صورتی که برای پروژه خود به دنبال طراحی لی اوت و چیدمان کارخانه با ما تماس بگیرید.

راه‌های ارتباطی با شرکت آرین مهد کاوش:

• فرم تماس با ما
• شماره های تماس : ۲۶۴۲۴۴۳۶-۰۲۱ و ۲۶۴۲۴۱۶۳-۰۲۱

مطالب مرتبط پیشنهادی